Πριν μερικούς μήνες, το Studio Ghibli βρέθηκε στην επικαιρότητα, όχι για τους σωστούς λόγους. Τα social media κατακλύστηκαν από εικόνες παραγόμενες από AI “σε Ghibli style”, γεννώντας εύλογα ερωτήματα: Σε ποιον ανήκουν τα δεδομένα; Και, κυρίως, μπορεί το AI να αντικαταστήσει την ανθρώπινη έμπνευση και δημιουργία;

Σήμερα, όμως, θέλουμε να στρέψουμε το βλέμμα μας αλλού — σε μια σχετικά άγνωστη ταινία του Studio Ghibli, τον Τάφο των Πυγολαμπίδων (Hotaru no Haka, 1988), σε σκηνοθεσία Isao Takahata. Μια ταινία που δεν πουλάει εμπορεύσιμο φολκλόρ, αλλά παραμένει μια από τις πιο σπαρακτικές αντιπολεμικές αφηγήσεις στην ιστορία του παγκόσμιου σινεμά.

Η ιστορία εκτυλίσσεται κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, την περίοδο που οι αμερικανικοί βομβαρδισμοί ισοπέδωναν την Ιαπωνία με στόχο την πλήρη αποσύνθεση του κοινωνικού ιστού. Οι πρωταγωνιστές είναι ο Σέιτα, ένα έφηβο αγόρι, και η μικρή αδερφή του, Σετσούκο. Ξαφνικά βρίσκονται άστεγοι, ορφανοί, εγκαταλελειμμένοι. Το ταξίδι τους δεν είναι απλώς επιβίωση — είναι ένας ποιητικός αλλά και πολιτικός σχολιασμός πάνω στον εθνικισμό, την πείνα ως κοινωνικό ρυθμιστή, και την κατάρρευση της αλληλεγγύης.

Η θεία που τους φιλοξενεί προσωρινά δεν λειτουργεί ως καταφύγιο, αλλά ως αντανάκλαση μιας κοινωνίας που μετρά τους ανθρώπους με βάση τη “χρησιμότητά” τους στο έθνος. Ένα νήπιο κι ένας έφηβος είναι “βάρος”. Έτσι τα παιδιά φεύγουν και καταφεύγουν σε ένα αυτοσχέδιο καταφύγιο — ένα σπίτι από απομεινάρια. Εκεί, προσπαθούν να συντηρήσουν κάτι από την ομορφιά ενός δικού τους κόσμου, μακριά από τον πόλεμο, τον εθνικισμό και τη βία.

Οι πυγολαμπίδες που φωτίζουν το πρόχειρο σπίτι τους είναι σύμβολο ζωής και θανάτου: ζουν για ένα βράδυ, όπως τόσα παιδιά του πολέμου που δεν πρόλαβαν να μεγαλώσουν. Η εικόνα τους μας στοιχειώνει. Η παιδική αθωότητα, η ίδια η ψυχή, καταρρέει κάτω από τις βόμβες και την αδιαφορία. Στον πόλεμο, τα παιδιά δεν είναι ποτέ ήρωες. Είναι παράπλευρες απώλειες.

Το σινεμά έχει χρέος να μιλά για τους αόρατους, για τους καταπιεσμένους, για εκείνα τα παιδιά που γεννήθηκαν και πέθαναν μέσα στη σιωπή της ιστορίας. Ναι, αποφεύγουμε συχνά να δούμε τέτοιες ταινίες για να μην «ψυχοπλακωθούμε». Αλλά αν δεν αντέξουμε να δούμε κατάματα την αλήθεια, πώς θα τη μετασχηματίσουμε; Ο πόλεμος δεν είναι μακρινός, δεν είναι κινηματογραφικός. Συμβαίνει εδώ και τώρα. Σήμερα. Δίπλα μας. Στη Γάζα, η γενοκτονία του Παλαιστινιακού λαού συνεχίζεται.

Το σινεμά είναι προϊόν της κυρίαρχης κουλτούρας. Όμως όσο υπάρχουν φιλμ σαν τον Τάφο των Πυγολαμπίδων, αντιπαραδείγματα που αναβιώνουν τη μνήμη, την πολιτική, την αλληλεγγύη, τόσο θα διασώζεται η συλλογική συνείδηση. Και μόνο έτσι μπορεί να υπάρξει μέλλον.